22 maja 2018 roku w Auli im. prof. Jana Baszkiewicza w Collegium Politicum WNPiSM UW, odbyło się II Międzynarodowe Sympozjum Naukowe poświęcone problematyce wyborów samorządowych pt. Wybory samorządowe – Samorządowe wybory. Organizatorem spotkania były jednostki Uniwersytetu Warszawskiego (Centrum Studiów Samorządu Terytorialnego i Rozwoju Lokalnego, Instytut Nauk Politycznych Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych, Ośrodek Analiz Politologicznych UW) oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (Wydział Gospodarki i Administracji Publicznej).
prof. Jolanta Itrich-Drabarek (INP UW, CSSTiRL UW)
Dziękując za przybycie i zainteresowanie wydarzeniem, a także wskazując na wagę podejmowanych kwestii, uczestników powitali: prof. Stanisław Sulowski, dziekan Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW, prof. Stanisław Mazur, dziekan Wydziału Gospodarki i Administracji Publicznej UEK, dr hab. Ewa Marciniak, dyrektor Instytutu Nauk Politycznych WNPiSM UW oraz prof. Jolanta Itrich-Drabarek, dyrektor Centrum Studiów Samorządu Terytorialnego i Rozwoju Lokalnego UW. Otwarciu konferencji towarzyszyła także informacja o ukazaniu się tematycznego 26. numeru Kwartalnika Naukowego Ośrodka Analiz Politologicznych „e-Politikon”, w którym zostały opublikowane artykuły części prelegentów – wspominany numer dostępny jest do bezpłatnego wglądu na stronie OAP UW.
Wydarzenie zostało podzielone na cztery panele, a w każdym z nich głos zabrali zaproszeni specjaliści, teoretycy, praktycy samorządu, a także studenci.
Od lewej: prof. Bogdan Dolnicki, dr Adam Gendźwiłł, dr hab. Jarosław Flis, prof. Grzegorz Rydlewski, dr hab. Michał Bitner, prof. Jolanta Itrich-Drabarek, prof. Stanisław Mazur
Moderatorem I panelu, z udziałem polskich ekspertów, był prof. Grzegorz Rydlewski (Instytut Nauk Politycznych UW), który przedstawił główne pytania stawiane panelistom. Jako pierwszy wystąpił dr hab. Michał Bitner (Centrum Studiów Samorządu Terytorialnego i Rozwoju Lokalnego UW) podejmując temat finansowania kampanii wyborczej do organów jednostek samorządu terytorialnego. Celem wystąpienia była prawno-dogmatyczna analiza obowiązujących w Polsce regulacji finansowania tych kampanii, z uwzględnieniem zdefiniowania pojęcia kampanii wyborczej, analizy statusu prawnego i gospodarki finansowej komitetów wyborczych, a także ograniczeń dotyczących źródeł i form finansowania komitetów wyborczych.
Następnie głos zabrali dr hab. Jarosław Flis (Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ) i dr Adam Gendźwiłł (Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW), którzy we wspólnym wystąpieniu, opierając się na wynikach przeprowadzonych badań, poruszyli kwestie doświadczeń politycznych i szans samorządowych pretendentów na sprawowanie urzędu wójta, burmistrza, prezydenta miasta. Eksperci poruszyli kwestie wpływu siły włodarza na dobór pretendentów, zachowań wyborców w zależności od strategii politycznych inkumbenta oraz charakterystyki pretendentów w świetle korzyści wyborczych płynących z inkumbencji.
Prof. Jolanta Itrich-Drabarek swoją wypowiedź oparła na zestawieniu upartyjnienia i upolitycznienia samorządu terytorialnego. Podkreśliła, że polityka jest naturalnym i nieodłącznym elementem władzy, natomiast partyjność stała się synonimem nieprawidłowości, co ewidentnie niepokoi, ponieważ partie polityczne są naturalnie wpisane w ustrój demokratyczny. Prof. Jolanta Itrich-Drabarek wskazała, że kolejne reformy samorządu terytorialnego wzmocniły partie polityczne na poziomie lokalnym. Upartyjnienie samorządu w Polsce wzrosło po przystąpieniu państwa do Unii Europejskiej w 2006 r. W momencie, gdy środki unijne zostały przekazane władzom samorządów, partie zaczęły silniej dążyć do dominacji w Polsce lokalnej. Podsumowując, prelegentka optymistycznie wskazała, iż obecnie większość włodarzy nie należy do partii politycznych.
prof. Stanisław Mazur (UEK)
Kolejny panelista, prof. Stanisław Mazur, podjął próbę odpowiedzi na pytanie: dlaczego centralizacja zyskuje na znaczeniu? Podkreślił fakt, że system organizacji lokalnej, regionalnej kraju jest pochodną wielu czynników i zmiennych: rozkwit liberalnych wartości sprzyja decentralizacji, podobnie fragmentaryzacja świata społecznego i powszechny pluralizm wartości. Przed władzą stoi wyzwanie akceptacji i tolerancji różnorodności, co jednocześnie wymusza posiadanie różnorodnych instrumentów reagowania na płynące z przywołanych czynników wyzwania. Prof. Mazur zaznaczył, że w Europie, więc również w Polsce, wzrasta waga metropolii, ograniczana jest rola władz lokalnych, a status regionów poddawany jest obecnie wysokiej krytyce.
Wymianie poglądów przysłuchiwał się prof. Bogdan Dolnicki (Wydział Prawa i Administracji UŚ), który następnie podjął się podsumowania poruszanych zagadnień. Ekspert skomentował każde z wystąpień ze wskazaniem na najistotniejsze aspekty poruszanej problematyki. Nawiązał również do kwestii, których bezpośrednio dotyczy nowelizacja Kodeksu wyborczego.
Od lewej: dr Roman Zhebchuk, dr Serhii Horbliuk, dr Oleh Brovko, Anna Olszewska
Po przerwie odbyła się kolejna dyskusja tematyczna z udziałem zagranicznych ekspertów samorządu terytorialnego. Moderatorem panelu był dr Krzysztof Głuc (Wydział Gospodarki i Administracji Publicznej UEK), który zarysował główne problemy i rozpoczął kolejne rozważania. Pierwszy głos zabrał prof. Christophe Paoli, attaché ds. nauki i współpracy uniwersyteckiej Ambasady Francuskiej w RP, który wygłosił referat dr. Patrice Baleynaud (Uniwersytet François Rabelais w Tours we Francji) na temat decentralizacji i problemów jednostek samorządu terytorialnego we Francji. Główna uwaga skupiona została na decentralizacji jako najważniejszym elemencie charakteryzującym organizację francuskiej administracji. Następnie Anna Olszewska, była konsul RP w Ostrawie, która w zastępstwie prof. Petra Mrkývki (Uniwersytet Masaryka w Brnie) przybliżyła uczestnikom spotkania kwestie zmian systemu lokalnego oraz stabilności i stabilizacji prawa finansowego w Republice Czeskiej. Z kolei dr Oleh Brovko (Charkowski Uniwersytet Narodowy im. Wasyla Karazina na Ukrainie) przedstawił tezę, iż polskie doświadczenia reform samorządowych były i są inspiracją dla reform decentralizacji na Ukrainie i porównał poszczególne etapy reformy samorządowej w Polsce i obecnie trwającej na Ukrainie, wskazując na podobieństwa na poziomie lokalnym. W następnej kolejności dr Serhii Horbliuk (Narodowa Akademia Zarządzania Państwowego przy Prezydencie Ukrainy), nawiązując do poprzedzającego wystąpienia, przedstawił wyniki reformy samorządu terytorialnego na Ukrainie w latach 2014-2018. Ostatni z prelegentów, dr Roman Zhebchuk (Czerniowiecki Uniwersytet Narodowy im. Jurija Fedkowycza na Ukrainie), swoje wystąpienie poświęcił kwestii finansowych aspektów reformy decentralizacyjnej na Ukrainie. Prelegent rozwinął kwestie funduszy lokalnych i subwencji z budżetu państwa.
Komentatorem II panelu był prof. Jacek Wojnicki (Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW). W podsumowaniu wskazał on na podobieństwa między państwami, których reformy samorządów zostały zaprezentowane. Ekspert przyznał, że proces zmian administracyjno-samorządowych we wszystkich krajach był lub jest nadal długotrwały i wieloaspektowy, a w przedstawionych casusach widoczne jest podobieństwo do organizacji reform przeprowadzonych w Polsce.
Od lewej: dr hab. Ewa Marciniak, dr Krzysztof Głuc, Adam Struzik, Adam Jarubas
W III panelu sympozjum wzięli udział Marszałek Województwa Mazowieckiego Adam Struzik, Marszałek Województwa Świętokrzyskiego Adam Jarubas oraz dr Krzysztof Głuc, aktywny uczestnik życia samorządowego Małopolski.
Moderator panelu, prof. Zbigniew Grzymała (Kolegium Zarządzania i Finansów SGH), zarysował główne zagadnienia, wokół których miała toczyć się dyskusja. Dotyczyły one koalicji partyjnych w samorządzie województwa, efektywności zakładów inwestycyjnych dofinansowanych ze środków UE, koncepcji 5-letniej kadencji włodarzy jednostek samorządu terytorialnego, janosikowego, a także wizji rozwoju województw.
Marszałek Adam Struzik podniósł temat dwukadencyjności, która w jego opinii jest niezgodna z konstytucją ponieważ ograniczenie to odbiera kandydatom bierne prawo wyborcze, a wspólnoty lokalne zostają pozbawione czynnego prawa wyborczego, gdyż nie mogą głosować na ustępującego włodarza, który może być najsilniejszym kandydatem. Każde kolejne wybory samorządowe wymuszają wymianę 1/3 włodarzy w skali kraju. Narzucanie sztucznych ram dwukadencyjności szkodzi rozwojowi społecznemu i gospodarczemu samorządu. Społeczność lokalna powinna niezależnie decydować, któremu pretendentowi chce powierzyć zarządzaniem gminą. W odniesieniu do kwestii tzw. janosikowego marszałek podkreślił, że Mazowsze charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem poziomu życia i dochodów zestawiając obszar Warszawy i otaczających terenów oraz pozostałych powiatów. Janosikowe to opłaty najbogatszych jednostek samorządu terytorialnego na rzecz pomocy mniej rozwiniętym jednostkom. W Polsce płatnikiem jest przede wszystkim Mazowsze. Marszałek opowiedział się za utrzymaniem solidaryzmu społecznego, jednak zwrócił uwagę na konieczność uwzględniania koniunktury gospodarczej i bieżącej sytuacji dochodowej jednostki.
Od lewej: Adam Struzik, Adam Jarubas
Kolejny prelegent, marszałek Adam Jarubas, wspomniał w swojej wypowiedzi historię województwa świętokrzyskiego podkreślając wagę systemu zdecentralizowanego, obywatelskiego. Zwrócił uwagę na przejmowanie kompetencji samorządu terytorialnego przez władzę centralną, co stanowi tendencję wskazującą na centralizację systemu. Zdaniem gościa konferencji temat finansów samorządowych koresponduje z efektywnością, spójnością polityki regionalnej, potrzebą solidaryzmu i wzmacniania silnych ośrodków wzrostu gospodarczego. Prelegent podzielił też opinię Adama Struzika w kwestii koncentracji potencjału rozwoju wokół dużych miast wojewódzkich.
Dr Krzysztof Głuc z kolei zauważył, że z perspektywy funkcjonowania samorządu wydłużenie kadencji do 5 lat pozwoli na sprawniejsze działanie jednostek. Wprowadzenie dwukadencyjności wiąże się z naruszeniem strefy komfortu włodarzy w małych gminach, gdzie są oni często jedynymi lokalnymi liderami. Ekspert zwrócił uwagę na niską ocenę klasy politycznej w Polsce, co wiąże się z równie niskim postrzeganiem wagi funkcji pełnionych przez liderów lokalnych. Polski system wydatkowania środków unijnych jest jednym z bardziej efektywnych pod względem dostrzeganych błędów w działaniach i naruszenia procedur. Czynnik wpływa na tworzenie skomplikowanych regulacji, często zbyt wymagających dla wielu przedsiębiorców. Według prelegenta niektóre programy operacyjne są na niższym poziomie wydatkowania, ponieważ ośrodki nie są w stanie wygenerować projektów odpowiedniej jakości. Jednak polskie samorządy coraz lepiej zarządzają finansami, a fundusze z dotacji uznawane są za najlepiej (z dostępnych źródeł) wydatkowane. Samorządy powinny skupić się na ułożeniu relacji dużych miast z pozostałymi, mniej rozwiniętymi terenami, co wpłynie na wyznaczanie głównych celów finansowania.
dr hab. Ewa Marciniak (INP UW)
Komentator dr hab. Ewa Marciniak zwróciła szczególną uwagę na deskryptywny język wypowiedzi prelegentów. Podkreśliła, że wystąpienia bazowały na bogatych doświadczeniach prelegentów, a ich argumentacja opierała się na właściwych aspektach zagadnień.
W czasie ostatniego panelu odbył się warsztat w postaci debaty studentów i doktorantów z udziałem lokalnych liderów politycznych, który opierał się na wynikach badań preferencji wyborczych oraz postrzegania obecnych władz m.st. Warszawy wśród studentów. Moderatorem ostatniej części sympozjum był Wiktor Jasionowski, doktorant na Wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW, a wspierali go doktoranci tego samego wydziału: Antoni Morawski i Mateusz Jęczarek. Inspiratorem i opiekunem tej części Sympozjum była dr Justyna Otto (INP UW).
Wyniki zaprezentowali Jan Biedziak Nicole Tęcza, studenci politologii INP UW. Na ich podstawie przygotowali pytania do zaproszonych gości. W debacie wzięli udział: Anna Maria Żukowska, wiceprzewodnicząca mazowieckiego okręgu SLD; Jacek Wojciechowicz, były wiceprezydent m.st Warszawy; Marcin Święcicki, były prezydent m.st. Warszawy; Jan Śpiewak, prezes stowarzyszenia Wolne Miasto Warszawa; Marek Jakubiak, poseł ugrupowania Kukiz’15; dr Justyna Glusman reprezentująca koalicję ruchów miejskich oraz Dariusz Figura, wiceprzewodniczący Rady m.st. Warszawy.
Od lewej: Dariusz Figura, dr Justyna Glusman, Marek Jakubiak, Jan Śpiewak, Marcin Święcicki, Jacek Wojciechowicz, Anna Maria Żukowska
Debata została podzielona na dwie części. Pierwszą stanowił „Sen o Warszawie”, czyli wyobrażenie zaproszonych gości o mieście i poszczególnych jego sferach. Każdy z prelegentów zaprezentował swoją wizję, a następnie, w drugiej części spotkania, odbyła się dyskusja poruszająca najistotniejsze zagadnienia wynikające z przeprowadzonego badania.
Jako pierwsza głos zabrała Anna Maria Żukowska, dla której kluczowe są akcje społeczne, kulturalne, a przede wszystkim sportowe organizowane w mieście. Istotą funkcjonowania jednostki powinna być równość, a stolica powinna być przykładem respektowania praw mniejszości.
Dr Justyna Glusman zaznaczyła, że Warszawa stanowi odzwierciedlenie przyjaznego miasta, chociaż w niektórych sferach widoczne są też deficyty. Na podstawie wyników badań stwierdzono, iż w przestrzeni publicznej najbardziej zaniedbanymi sferami są czystość i estetyka miasta oraz transport publiczny. Potwierdziła to prelegentka, wskazując na konieczność modernizacji wskazanych obszarów.
Marcin Święcicki
Według Marcina Święcickiego, idealne miasto powinno przyciągać i jednoczyć mieszkańców. Ważnymi aspektami są również dbanie o rozwój kulturalny, wysoki poziom szkolnictwa oraz decentralizacja ośrodków władzy w taki sposób, aby mieszkańcy osiedli, dzielnic mieli bezpośredni wpływ na podejmowane decyzje i zarządzanie poszczególnymi obszarami miasta. Były prezydent stolicy wyznał również, że jego marzeniem jest organizacja olimpiady właśnie w Warszawie, co mogłoby pomóc w wykreowaniu miasta na ważny ośrodek turystyczny Europy.
Jacek Wojciechowicz zwrócił uwagę na złożoność organizmu jakim jest Warszawa. Istotną kwestią jest dbanie o każdy obszar rozwoju, a także maksymalne wykorzystywanie dostępnych środków. Były wiceprezydent miasta podkreśla istotę mniejszych przestrzeni, które są często zaniedbywane, kosztem skupienia uwagi na inwestycjach.
Jan Śpiewak, podzielił pogląd wyrażony przez studentów w badaniach, iż prezydent miasta powinien być wrażliwy na głos mieszkańców. Prezes stowarzyszenia WMW podkreślił istotę tożsamości miasta i bezstronność władz, jego zdaniem prezydent Warszawy powinien być niezależny od wpływu partii politycznych i grup interesu. Idealne miasto wyraża się w bezpieczeństwie, wysokim poziomie rozwoju i działaniach odpowiadających potrzebom mieszkańców.
Marek Jakubiak
Marek Jakubiak zaznaczył, że postrzeganie Warszawy przez jej mieszkańców znacząco różni się od spojrzenia osób przyjezdnych, na co wskazały wyniki badań. Istotą jest tworzenie sprzyjających warunków dla osób, które faktycznie zamieszkują teren miasta i wspierają jego rozwój.
Dariusz Figura odwołał się do skromnego, czystego, ukierunkowanego na realizację wyznaczonych celów miasta, które w jego przekonaniu byłoby miejscem idealnym. Władza samorządowa nie powinna ulegać wpływom zewnętrznym i grupom nacisku. Kluczowymi aspektami są również dostrzeganie potrzeb wszystkich mieszkańców, rozwój sieci komunikacyjnych i integracja wszystkich grup społecznych.
Następnie, w czasie debaty, prelegenci poruszyli kwestie reprywatyzacji w Warszawie, wcześniejszego doświadczenia politycznego potencjalnych pretendentów, modernizacji ciągów komunikacyjnych, czystości powietrza, wspierania mniejszości oraz ustawy dekomunizacyjnej i jej postrzegania przez mieszkańców.
Seminarium zakończyła prof. Jolanta Itrich-Drabarek, dziękując, zarówno prelegentom, jak i zgromadzonym licznie uczestnikom, oraz zapraszając do uczestnictwa w kolejnych edycjach przedsięwzięcia.