16 listopada odbyło się na Uniwersytecie Warszawskim spotkanie z profesorem Benjaminem Barberem, amerykańskim politologiem i filozofem polityki, który zaprezentował słuchaczom swoją diagnozę dzisiejszego świata, cierpiącego, według niego, na niedobór demokracji. W spotkaniu zorganizowanym wspólnie przez Instytut Nauk Politycznych UW oraz Ośrodek Analiz Politologicznych UW wzięli udział przede wszystkim akademicy i studenci stołecznych uniwersytetów.
Osią wykładu profesora Benjamina Barbera zatytułowanego „The Power of Money and the Crisis of Democracy: From Greece to the Occupy Wall Street Movement” (Potęga pieniądza i kryzys demokracji: od Grecji po ruch Occupy Wall Street) były jego rozważania na temat światowego kryzysu demokracji i deficytu zaufania obywateli wobec władzy. Tematyka ta jest bliska profesorowi, gdyż jako politolog i filozof polityki, ale także jako działacz polityczny zajmuje się on przede wszystkim kształtowaniem świadomości obywatelskiej i promowaniem idei obywatelstwa zaangażowanego jako podstawy sprawnego funkcjonowania demokracji.
Profesor Barber rozpoczął swoje wystąpienie od pochwały i przestrogi. Z jednej strony chwalił Polskę i Polaków, którzy, w porównaniu z innymi państwami europejskimi, wyszli z kryzysu gospodarczego obronną ręką, z drugiej natomiast ostrzegał, że w dzisiejszym świecie – opartym na kompleksowych współzależnościach międzynarodowych, kryzysy „wylewają” się siłą rzeczy poza granice poszczególnych państw obejmując tym samym większe obszary.
Następnie profesor skupił się na problemie dystrybucji dóbr ekonomicznych, mówiąc, że o ile w latach sześćdziesiątych XX wieku można było mówić o stosunkowo powszechnym dostępie do dobrobytu, tak obecnie dostęp ten jest ograniczony, przybierając strukturę piramidalną, której podstawę stanowi większa i uboższa część społeczeństwa, zaś szczyt – wąska grupa wpływowych bogaczy. W opinii profesora Barbera demokracja, którą rządzi pieniądz a raczej ci, którzy są w jego posiadaniu, nie jest zbieżna z ideałem demokracji. Przeciwko takiemu stanowi rzeczy protestują uczestnicy ruchu Occupy Wall Street.
Wynikiem zniekształconej przez dyktat kapitalizmu demokracji są według profesora Barbera kolejne kryzysy gospodarcze z jakimi zmagają się społeczeństwa zachodnie. To banki i korporacje, działające beztrosko pod płaszczykiem ideologii neoliberalnej, są źródłem dzisiejszych problemów Greków, Portugalczyków czy Włochów, gdyż skutecznie ograniczają autonomię decyzyjną rządów a także podstawowe funkcje kontrolne państwa. Paradoksem leżącym u podstaw kryzysu jest zatem fakt, że ci, którzy ponoszą za niego odpowiedzialność, są jednocześnie tymi, do których przyparte do muru rządy państw zwracają się o kolejne pożyczki i pakiety pomocowe.
I tak bezgraniczna wiara w nowy kapitalizm, którego siłą napędową jest nie produkcja czy sprawiedliwa dystrybucja dóbr, lecz zbytek i niekontrolowana konsumpcja, doprowadziła do zerwania umowy społecznej opierającej się na zaufaniu obywateli do państwa oraz na przekonaniu, że ciężka praca, umiar i odpowiedzialność są kluczem do dobrobytu. Z tej perspektywy obserwowany dzisiaj kryzys demokracji jest przede wszystkim kryzysem zaufania, co jest w opinii profesora Barbera ciosem w samo jej sedno. Według profesora Barbera tym bowiem różni się ustrój demokratyczny od ustrojów totalitarnych, że opiera się na zaufaniu a nie na strachu, wynikającym z monopolu władzy.
Diagnoza przedstawiona przez profesora Barbera jest w dużej mierze pesymistyczna, ale nie beznadziejna. Nadziei należy według niego szukać w obywatelskim zaangażowaniu w kształtowanie i szerzenie demokracji, dostosowaniu instytucji publicznych do zmieniającego się w zawrotnym tempie świata, a tym samym do przywrócenia zaufania w relacji obywatel-państwo. Efektem tych działań będzie według profesora przywrócenie takiego podziału ról, gdzie gospodarka jest na służbie obywateli, a kapitalizm – demokracji.
Opracowanie:
Monika Mizgier, doktorantka WDiNP UW