26 maja 2015 r. Ośrodek Analiz Politologicznych wraz z Instytutem Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego zorganizowały seminarium z cyklu „Komentarze Politologiczne”, w którym wzięli udział wzięli dr Jarosław Flis z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dr Małgorzata Kaczorowska z Uniwersytetu Warszawskiego. Spotkanie zostało poświęcone tematowi jednomandatowych okręgów wyborczych. Seminarium poprowadziła dr Anna Materska-Sosnowska.
dr Olgierd Annusewicz, zastępca dyrektora Ośrodka Analiz Politologicznych UW
Spotkanie otworzył dr Olgierd Annusewicz, zastępca dyrektora Ośrodka Analiz Politologicznych UW, który powitał wszystkich uczestników. Istotnymi przyczynkami dla organizacji seminarium były wysoki wynik Pawła Kukiza w I turze wyborów prezydenckich (ponad 20% głosów), który za główny postulat swojego środowiska politycznego przyjął wprowadzenie JOW-ów, a także wniosek prezydenta Bronisława Komorowskiego w sprawie przeprowadzenia referendum w sprawie powyższych. Dr Annusewicz powołał się na statystyki z badania przeprowadzonego dla „Pulsu Biznesu”, które wskazywały iż 54% badanych nie potrafi odpowiedzieć na pytanie czym są JOW-y. Zastępca dyrektora OAP UW zarysował następnie trzy zagadnienia, które mieli poruszyć w trakcie spotkania zaproszeni goście: jaki byłby wpływ JOW-ów na system partyjny, jak JOWY oddawałyby preferencje wyborcze Polaków oraz jak wyglądałaby wówczas demokracja wewnątrzpartyjna. Po zarysowaniu koncepcji seminarium głos został przekazany właściwemu moderatorce seminarium – dr Annie Materskiej-Sosnowskiej, która krótko opisała specyfikę ordynacji większościowych.
dr Anna Materska-Sosnowska, moderatorka seminarium, ekspertka Ośrodka Analiz Politologicznych UW, Instytut Nauk Politycznych UW
Jako pierwsza spośród prelegentów do wystąpienia została zaproszona dr Małgorzata Kaczorowska z Uniwersytetu Warszawskiego, która miała przedstawić problematykę JOW-ów na przykładzie Wielkiej Brytanii. Pierwszym wątkiem podjętym przez naszą ekspertkę, były wyniki ostatnich wyborów parlamentarnych w Zjednoczonym Królestwie, w których Partia Konserwatywna zdobyła ponad połowę miejsc w parlamencie, uzyskując 36% głosów w wyborach. Dr Kaczorowska stwierdziła, że taka deformacja wyborcza jest charakterystyczna dla systemów opartych na jednomandatowych okręgach wyborczych z większością zwykłą. Następnie prelegentka zaprezentowała wyniki pozostałych partii, koncentrując się zwłaszcza na tych, które ze względu na ordynację wyborczą z jednej strony najwięcej zyskały – Szkocka Partia Narodowa, z drugiej zaś straciły – jak Liberalni Demokraci oraz Partia Niepodległości Zjednoczonego Królestwa (UKiP). Doktor Kaczorowska zwróciła uwagę przede wszystkim na ostatni przypadek, ponieważ UKiP choć zdobyła ponad 3 miliony głosów (około 12%), to uzyskała tylko jednego przedstawiciela w Izbie Gmin (tj. mniej niż 1% mandatów). W dalszej części swojego wystąpienia dr Kaczorowska przypomniała wyniki szeregu poprzednich wyborów co pokazało, iż rezultat głosowania z 2015 wcale nie był jednostkowym przypadkiem.
dr Małgorzata Kaczorowska, ekspertka Ośrodka Analiz Politologicznych UW, Instytut Nauk Politycznych UW
W przekonaniu prelegentki zaprezentowane dane wskazują, że JOW-y zdecydowanie sprzyjają utrwalaniu dwupartyjnego ładu. Taki system sprawia ponadto, że wielu wyborców jest pozbawionych swoich przedstawicieli w parlamencie. Za efekt pewnej pokoleniowej zmiany w społeczeństwie brytyjskim dr Kaczorowska uznała obecność trzeciej, słabszej partii w Izbie Gmin. Do tej pory byli to Liberalni Demokraci, obecnie ich rolę przejęła raczej Partia Niepodległości Zjednoczonego Królestwa. Zdaniem ekspertki, może to świadczyć o tym, iż system jednomandatowych okręgów wyborczych nie jest na tyle sztywny, aby uniemożliwić słabszym partiom walkę o głosy i mandaty. Dr Kaczorowska poruszyła również zagadnienie wielkości okręgów wyborczych. W poprawnie funkcjonującym systemie JOW liczba ludności w każdym z okręgów powinna być porównywalna, co w przypadku Wielkiej Brytanii nie zawsze ma miejsce.
dr Jarosław Flis, Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej UJ
W drugiej części seminarium głos zabrał dr Jarosław Flis z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prelegent już na początku swojego wystąpienia przestrzegał przed zmianami, które mogłoby w polskiej rzeczywistości nieść wprowadzenie JOW-ów. Jeśli bowiem przyjrzeć się charakterystyce polskiego podziału politycznego – na Polskę wschodnią i zachodnią, to wprowadzenie rozwiązania angielskiego prawdopodobnie miałoby rezultaty odwrotne do zamierzonych. Zamiast pozytywnego w skutkach przeobrażenia polskiego sytemu partyjnego uzyskalibyśmy, zdaniem prelegenta, umocnienie systemu dwupartyjnego PiS i PO. W przekonaniu dr. Flisa w Polsce istnieje zbyt mało tzw. „target seats”- okręgów w których nie ma dominacji jednej partii a o głosy wyborców trzeba konsekwentnie zabiegać aż do dnia wyborów. W rezultacie bowiem prawdziwa kampania wyborcza prowadzona byłaby tylko w nich – pozostałe zostałyby uznane za teren głównego rywala politycznego. Ponadto w dalszej części wystąpienia prelegent zauważył, że w społeczeństwach podzielonych geograficznie w kontekście podejmowania decyzji politycznych, takich jak Stany Zjednoczone bądź Nowa Zelandia, system JOW całkowicie zamroził scenę polityczną i nie ma powodów przypuszczać, aby w Polsce było inaczej.
prezentacja dr. Jarosława Flisa w trakcie seminarium: symulacja wyników nadchodzących wyborów parlamentarnych na podstawie wyników wyborów prezydenckich 2015 r. (przy zmianie ordynacji wyborczej na większościową)
Następnie dr Flis zaprezentował symulację ilustrującą wyniki wyborów prezydenckich i samorządowych, gdyby odbyły się one z wykorzystaniem systemu większościowego. Dr Flis zwrócił w tym miejscu uwagę na inny aspekt geograficznego rozłożenia preferencji wyborczych Polaków – wprowadzenie JOW-ów byłoby bowiem wyraźnie bardziej korzystne dla Platformy Obywatelskiej, która w ostatnich wyborach wygrywała na zdecydowanie większych obszarach kraju niż Prawo i Sprawiedliwość. Specyfika poparcia dla PiS polega bowiem na osiąganiu dużo większej przewagi nad PO we wschodniej i południowej części kraju aniżeli ta, jaką osiąga partia Ewy Kopacz osiąga nad PiS na zachodzie i północy Polski (a to bardziej rozległe terytorium).
Jednym z najpoważniejszych problemów związanych z wprowadzaniem JOW-ów, na które zwracał uwagę ekspert , byłby uczciwy podział okręgów wyborczych.
prezentacja dr. Jarosława Flisa w trakcie seminarium: symulacja wyników nadchodzących wyborów parlamentarnych przy przyjęciu ordynacji większościowej na postawie wyników wyborów do sejmików wojewódzkich w 2010 i 2014 r.
W przekonaniu dr. Flisa zaadaptowanie obecnych powiatów do pełnienia roli jednomandatowych okręgów wyborczych mogłoby bowiem prowadzić do istotnych nadużyć.
Kolejna część wystąpienia prelegenta dotyczyła szans na wprowadzenie ustawy o jednomandatowych okręgach wyborczych w życie – która wszakże byłaby niezgodna z przepisami Konstytucji. Ekspert powątpiewał również w możliwości przeforsowania projektu, który godziłby w interesy polityczne bardzo dużej liczby posłów, co istotne – różnych ugrupowań.
W podsumowaniu swojego wystąpienia dr Flis jeszcze raz przywołał trzy główne problemy dotyczące wprowadzenia JOW-ów w Polsce. W jego przekonaniu skutkowałoby to dwubiegunowym podziałem politycznym, znaczącymi manipulacjami podczas wyznaczania granic okręgów wyborczych oraz marginalizacji bądź całkowitej eliminacji innych ugrupowań.
Po wystąpieniach dr Kaczorowskiej i dr. Flisa moderatorka seminarium zaprosiła zgromadzoną, niezwykle żywiołowo reagującą publiczność do zadawania pytań. Uczestnicy spotkania zastanawiali się m.in. nad postrzeganiem JOW w krajach, w których go wprowadzono.
dr Anna Materska-Sosnowska, ekspertka Ośrodka Analiz Politologicznych UW, Instytut Nauk Politycznych UW
Padły pytania o warunki przeniesienia tej ordynacji na grunt polski czy możliwości wpływu na polski system partyjny niezrzeszonych polityków, którzy mogliby zostać wybrani w jednomandatowych okręgach wyborczych.
Po odpowiedzi na pytania ze strony prelegentów dr Anna Materska-Sosnowska podziękowała wszystkim uczestnikom za obecność i zaprosiła do udziału w kolejnych spotkaniach z cyklu „Komentarze Politologiczne”.