Po tym, jak premier Japonii Yoshihiko Noda (民主党 Minshutō Democratic Party of Japan – DPJ) jeszcze pod koniec zeszłego roku musiał zmierzyć się z wotum nieufności nałożonym przez Izbę Radców (参議院 Sangiin, wyższą izbę parlamentu) na dwóch spośród jego ministrów, na horyzoncie pojawiają się coraz to nowe problemy.
Przypomnijmy, że na początku grudnia 2011 roku premier Noda stanął wobec bardzo niekorzystnej sytuacji. Wota nieufności uchwalone wobec dwóch ministrów jego rządu (ministra obrony Yasuo Ichikawę oraz ministra ds. konsumentów Kenjiego Yamaoka1) przez wyższą izbę japońskiego parlamentu, postawiły całą rządzącą koalicję a w szczególności samego premiera pod ścianą. Pomimo tego, że wotum nieufności nałożone przez izbę wyższą nie jest wiążące dla rządu, opozycja posiadająca w niej większość zagroziła, że wobec braku dymisji wskazanych ministrów zbojkotuje ważną dla rządu sesję parlamentu, której otwarcie planuje się na 24 stycznia. W jej trakcie przedyskutowana zostanie przygotowywana przez rząd, bardzo niepopularna reforma finansów publicznych przewidująca m.in. stopniową podwyżkę podatku konsumpcyjnego z 5% do 10% w roku 20152. W ten sposób rząd próbuje zmierzyć się z ogromnym długiem publicznym i odbudować nadszarpnięte finanse państwa.
Już po kilku dniach od uchwalenia wotum, w japońskich mediach pojawiły się pierwsze nazwiska ewentualnych następców obu ministrów3, choć politycy koalicji nie podawali do publicznej wiadomości żadnych konkretnych decyzji. Wydaje się nawet, że premier Noda próbował przeczekać całą sytuację testując jednocześnie wytrwałość opozycji. Jeśli tak było, to próba nie powiodła się: wobec uporu największych partii opozycyjnych4 (Partii Liberalno-Demokratycznej – 自由民主党 Jiyū-Minshutō, lub w skrócie Jimintō 自民党, Liberal Democratic Party, LDP oraz Nowa Partia Komei – 公明党, New Kōmei Party, NKP) nie zdecydował się w końcu na ryzyko i 6 stycznia podjął decyzję o przetasowaniu rządu i zdymisjonowaniu obu ministrów w trakcie planowanego specjalnie na tę okazję posiedzenia rady ministrów tydzień później (piątek 13 stycznia)5.
W międzyczasie jednak projekt trudnej, choć koniecznej reformy zaczęli podkopywać politycy…rządzącej Partii Demokratycznej (DPJ). Podczas wewnątrzpartyjnych (czy raczej „międzyfrakcyjnych”) dyskusji nad projektem reformy w ostatnim tygodniu grudnia parlamentarzyści nie chcieli zgodzić się na zaproponowane przez rząd rozwiązania. Dopiero po naciskach i ustępstwach premiera, któremu zależało na zdobyciu poparcia całej partii do końca roku, jej członkowie doszli do porozumienia6 i zaakceptowali ramowy plan podniesienia podatków, tym samym umożliwiając rządowi przedstawienie parlamentowi konkretnego projektu ustawy do końca roku budżetowego7 (koniec marca). Kompromis został jednak okupiony przez rząd koniecznością przełożenia podwyżki aż o 6 miesięcy8, utrudniając utrzymanie dyscypliny budżetowej. O ostrości sporu wewnątrzpartyjnego najlepiej chyba świadczy fakt, że w trakcie dyskusji dziewięciu parlamentarzystów zdecydowało się opuścić szeregi DPJ pod pretekstem złamania przez tę partię wcześniejszych obietnic wyborczych. Grupa ta, kierowana przez Akirę Uchiyamę9, postanowiła utworzyć niezależną partię polityczną o nazwie Kizuna (wniosek o rejestrację złożono 4 stycznia10). Nazwa została wybrana nieprzypadkowo, ponieważ ten właśnie znak (widoczny poniżej) wybrany został w grudniowym plebiscycie na „Kanji roku 2012”11.
Mimo całego szumu wokół nowej inicjatywy nie można jej jednak traktować inaczej niż medialną demonstrację. Utrata dziewięciu parlamentarzystów nie oznacza jednoczesnej utraty przez koalicję większości w Izbie Reprezentantów (izbie niższej) i nie zagrozi stabilności rządu12. Poza tym sam sekretarz generalny nowej partii (którym został przywódca grupy rozłamowców) deklaruje pragnienie współpracy z rządem pomimo różnicy zdań w kwestii reformy.
Trzeba przyznać, że podwyżka podatków ewidentnie stała się priorytetem premiera Nody. Pomimo trudności, stara się on skupić wszystkie siły koalicji, wykorzystać wszystkie możliwości dialogu z opozycją i wytłumaczyć społeczeństwu dlaczego podwyżka jest konieczna, aby zapewnić swoim planom odpowiednie poparcie polityczne i społeczne. Na tym ostatnim polu nie może, co zrozumiałe, pochwalić się sukcesami. Japońskie społeczeństwo zmęczone recesją nie chce zgodzić się na ponoszenie kolejnych obciążeń nawet pomimo nieustannych wystąpień premiera (np. podczas noworocznego orędzia13) i zapewnień, że dodatkowe środki zostaną w przeważającej większości wydane na politykę socjalną i wsparcie dla najuboższych. Kolejne sondaże pokazują wzrastający sprzeciw wobec podwyżki, dochodzący według części badań nawet do 80%14 respondentów, coraz gorsze notowania premiera Nody (prawie 9-procentowy spadek poparcia w ciągu ostatniego miesiąca15) i ogromną presję społeczną na przeprowadzenie nowych wyborów jeszcze przed uchwaleniem podwyżki podatków.
Premier jednak zdaje się nie zauważać niechęci społecznej, jaką budzi przygotowywany przez niego program, i puszczać mimo uszu krytykę ze strony przeciwników politycznych16, nawet tych ze swojego własnego obozu. Uzyskawszy porozumienie wewnątrz własnej partii, stara się wzmocnić przekonanie jej członków o konieczności podjętych kroków i jednocześnie obłaskawić niechętną im opozycję.
Temu właśnie służyć miało przetasowanie rządu dokonane 13 stycznia. Kilka dni wcześniej, premier nakazał wszystkim ministrom odwołanie planowanych wyjazdów i obowiązkową obecność. Zaproponował też stanowisko wiceministra Katsuyi Okadzie17, byłemu sekretarzowi generalnemu a obecnie przewodniczącemu partyjnej grupy ds. przygotowania reformy administracji18. Według części mediów to właśnie on jako członek rządu miałby poprowadzić rozmowy z opozycją na temat poparcia przez nich reformy finansów. Okada pomimo wahań zgodził się przyjąć powierzane mu stanowisko.
Wbrew pozorom posunięcie takie ma głęboki sens. Jednym z zarzutów artykułowanych wobec rządu było to, że układał się on z niepopularną społecznie administracją publiczną odkładając jej reformę. Powołanie Okady do rządu jest według komentatorów sygnałem dla społeczeństwa i opozycji, że rząd równą wagę co do podwyżki podatków, przykłada do reform w samym aparacie państwa oraz że oszczędzanie zaczyna od siebie.
Największym ustępstwem wobec opozycji (przypomnijmy, że rząd istnieje dopiero 4 miesiące) było jednak usunięcie ministrów, na których nałożono wota nieufności19. Ministra obrony zastąpił Naoki Tanaka20 (parlamentarzysta należący do frakcji przeciwnika obecnego premiera, Ichiro Ozawy – w ten sposób premier próbuje jeszcze bardziej skonsolidować partię), a ministra ds. konsumentów – Jin Matsubara (poprzednio wiceminister transportu). Premier skorzystał z okazji, aby wymienić jeszcze trzech ministrów na osoby o większym autorytecie, które mogłyby mu pomóc przeforsować niepopularną reformę21. Nowym ministrem edukacji został więc Hirofumi Hirano, ministrem sprawiedliwości Toshio Ogawa, a szefem biura legislacyjnego rządu – Tsuneyuki Yamamoto22. Nie można nie zgodzić się z japońskimi politologami, że przetasowanie kadrowe w takim kształcie jest właściwym krokiem ujednolicającym DPJ oraz wzmacniającym pozycję premiera zarówno wobec przeciwnych mu frakcji partyjnych, jak i opozycji. Nie spotkało się ono jednak z dobrym przyjęciem przez partie opozycyjne, mówiących o chęci rozmycia odpowiedzialności premiera nowymi twarzami i nawołujących wciąż do rozpisania nowych wyborów.
Niemniej jednak umocnienie premiera i rządu było potrzebne23, ponieważ czekające ich wyzwania nie należą do łatwych. Nowa rada ministrów musi zmierzyć się wieloletnimi zapóźnieniami reform państwowych i przeforsować nie tylko reformę finansów publicznych związaną z ogromną podwyżką podatków i cięciami wydatków socjalnych, ale także zmiany w administracji publicznej. Ta ostatnia posiadała do tej pory na tyle mocną pozycję polityczną, że była w stanie przymuszać kolejne rządy do ustępstw (zarówno płacowych jak i kompetencyjnych).
Wszystko to natomiast trzeba zrobić w atmosferze sprzeciwu społecznego, pod presją 200-procentowego długu publicznego, przy niechęci do współpracy ze strony opozycji i z walkami frakcyjnymi wewnątrz samej partii rządzącej w tle. W takiej sytuacji konieczna jest konsolidacja własnego obozu, podjęcie dialogu z partiami opozycyjnymi i przekonanie opinii publicznej o konieczności reform. O tym, czy rządowi udało się tego dokonać dowiemy się dopiero podczas sesji parlamentu.
14 stycznia w wywiadzie telewizyjnym24 premier Noda straszył przykładem Francji i możliwą kolejną obniżką ratingu Japonii. Następnego dnia, nowy wicepremier Okada25 przekonywał z kolei do pomysłów zmniejszenia liczby parlamentarzystów i obniżki ich poborów (zaproponowanymi zresztą tydzień wcześniej przez New Kōmei Party26). Jak na razie wysłane zostały więc pierwsze sygnały do wszystkich zainteresowanych.
Opracowanie:
dr Krzysztof Karolczak – senior-ekspert OAP UW
mgr Krystian Pałyska – junior-ekspert OAP UW, doktorant WDiNP UW
***
[1] Zob. http://oap.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=286%3Akraj-w-przeddzie-przesilenia-kopoty-premiera-japonii&catid=159%3Aopinie&Itemid=67&lang=pl, 16.1.2012.
[2] http://www.japantimes.co.jp/text/nn20120107a2.html, 16.1.2012.
[3] http://www.japantimes.co.jp/text/nn20111216a5.html, 16.1.2012.
[4] http://www.japantoday.com/category/politics/view/opposition-refuses-to-discuss-tax-reform-with-dpj-calls-for-election-first, 16.1.2012 http://www.asahi.com/politics/update/1231/TKY201112310317.html, 16.1.2012. Por. http://www.asahi.com/politics/update/0107/TKY201201070303.html, 16.1.2012.
[5] http://www.asahi.com/politics/update/0106/TKY201201060700.html, 16.1.2012. http://www.asahi.com/politics/update/0108/TKY201201080087.html, 16.1.2012.
[6] http://www.japantoday.com/category/politics/view/dpj-panel-proposes-hiking-consumption-tax-in-two-stages, 16.1.2012. http://www.asahi.com/politics/update/1230/TKY201112300408.html, 16.1.2012.
[7] http://www.japantoday.com/category/politics/view/tax-hike-plan-gets-provisional-ok, 16.1.2012. http://www.asahi.com/politics/update/0106/TKY201201060099.html, 16.1.2012.
[8] http://www.yomiuri.co.jp/dy/national/T111230004587.htm, 16.1.2012. http://www.japantoday.com/category/politics/view/noda-proposes-putting-off-planned-consumption-tax-hike-by-six-months, 16.1.2012.
[9] http://www.japantimes.co.jp/text/nn20120101a3.html, 16.1.2012.
[10] http://www.japantoday.com/category/politics/view/9-dpj-defectors-launch-new-party-kizuna, 16.1.2012.
[11] Coroczny plebiscyt wskazuje znaki, które okazały się symboliczne w mijającym roku i najlepiej oddają to, co się w tym czasie wydarzyło. KIZUNA oznacza „więzi międzyludzkie”, „solidarność” i niesie ze sobą podobny ładunek emocjonalny, co jej polski odpowiednik. Zob. http://nihongoichiban.com/2011/12/13/kanji-of-the-year-2011/, 16.1.2012.
[12] Według stanu na 6 grudnia 2011 koalicja posiadała 302 parlamentarzystów na 479-osobową izbę. Zob. http://www.shugiin.go.jp/index.nsf/html/index_kousei2.htm, 16.1.2012. http://www.shugiin.go.jp/index.nsf/html/index_e_strength.htm, 16.1.2012.
[13] http://www.japantimes.co.jp/text/nn20120102a3.html, 16.1.2012.
[14] Por. http://www.japantimes.co.jp/text/nn20120102a4.html, 16.1.2012. http://www.japantoday.com/category/politics/view/majority-of-japanese-against-tax-hike-plan-polls, 16.1.2012. http://www.asahi.com/politics/update/0114/TKY201201140490.html, 16.1.2012.
[15] http://www.japantoday.com/category/politics/view/noda-orders-all-ministers-to-attend-friday-meeting,16.1.2012.
[16] Zob. np. http://www.japantoday.com/category/politics/view/ozawa-criticizes-noda-for-reneging-on-election-pledges, 16.1.2012.
[17] http://www.japantoday.com/category/politics/view/portraits-of-2-new-cabinet-members, 16.1.2012.
[18] http://www.japantimes.co.jp/text/nn20120112a6.html, 16.1.2012.
[19] http://www.japantoday.com/category/politics/view/noda-to-reshuffle-4-month-old-cabinet, 16.1.2012.
[20] http://www.japantoday.com/category/politics/view/portraits-of-2-new-cabinet-members, 16.1.2012.
[21] http://www.asahi.com/politics/update/0113/TKY201201130199.html, 16.1.2012. http://www.asahi.com/politics/update/0113/TKY201201130548.html, 16.1.2012.
[22] http://www.japantimes.co.jp/text/nn20120114a1.html, 16.1.2012.
[23] http://www.japantimes.co.jp/text/nn20120114a2.html, 16.1.2012.
[24] http://www.japantoday.com/category/politics/view/noda-says-japan-must-tackle-debt-to-avoid-credit-rating-cut, 16.1.2012.
[25] http://www.japantimes.co.jp/text/nn20120117a2.html, 16.1.2012.
[26] http://www.asahi.com/politics/update/0112/TK.