W dniu 14 kwietnia 2016 roku w Audytorium im. Stefana Czarnowskiego odbyło się seminarium z cyklu „Komentarze Politologiczne”, poświęcone tematowi rozwoju gospodarczego Polski oraz perspektywom przezwyciężenia stagnacji gospodarki. Obok prowadzącego spotkanie prof. Tadeusza Klementewicza wzięli w nim udział także prof. Ryszard Bugaj, dr Andrzej Bratkowski oraz dr Cezary Mech.
od lewej: prof. Ryszard Bugaj, dr Andrzej Bratkowski, dr Cezary Mech, prof. Tadeusz Klementewicz (moderator)
Seminarium otworzył moderator spotkania, wprowadzając zgromadzonych uczestników i prelegentów do pierwszego zagadnienia dotyczącego docelowego modelu polskiego kapitalizmu. Prof. Klementewicz w nawiązaniu do wybranych wątków najnowszej książki pt. „Stawka większa niż rynek” oraz do słów ministra Mateusza Morawieckiego dotyczących rządowego planu rozwoju Polski, rozpoczął od wskazania trzech wielkich przedsięwzięć gospodarczych, których celem było zbliżenie Polski do poziomu rozwoju państw zachodnich. Jako pierwsze z nich profesor wymienił modernizację polskiej gospodarki w latach 30 XX wieku, której zwieńczeniem było powstanie Centralnego Okręgu Przemysłowego. Drugim przedsięwzięciem był etap intensywnej industrializacji okresu powojennego, którego celem w przekonaniu prof. Klementewicza, była budowa systemu o cechach zbliżonych do autarkii. Jako ostatni etap wymieniono modernizację współczesną, związaną z cyfryzacją i rozwojem nanotechnologii. Zdaniem moderatora ważnym kontekstem rozważań seminaryjnych jest sprecyzowanie dokładnego celu gospodarki narodowej oraz odpowiedzi na pytanie, w jaki model gospodarki światowej wpisywałyby się kolejne reformy. Problem ten wiąże się bezpośrednio ze zmianą porządku światowego, schyłkiem przywództwa Europy i Stanów Zjednoczonych oraz równoczesnym przeniesieniem środka ciężkości i niejako centrum rozwoju cywilizacji do Azji. W podsumowaniu swojego wprowadzenia, prof. Klementewicz podkreślił, iż dla Europy, która wkroczyła w etap cywilizacji przemysłowej dobrobytu bez wzrostu a także dla Polski, która w niniejszy etap dopiero wkracza, bez wątpienia konieczna jest rewolucja energetyczna.
dr Cezary Mech
Dr Cezary Mech odnosząc się do pierwszego zagadnienia, jak też do samego tytułu seminarium stwierdził, iż wprowadzanie jakichkolwiek gwałtownych reform może prowadzić do odpływu inwestorów i kapitału zagranicznego. W przekonaniu eksperta konieczna jest zatem modernizacja a nie rewolucja gospodarcza. Ekspert zgodził się również z prof. Klementewiczem w sprawie konieczności wyboru modelu społecznego przez Polskę, wskazując przy tym na model skandynawski, silnie oparty na wartościach socjalnych oraz model anglosaski, w którym zachodzi jedynie minimalna ingerencja państwa w gospodarkę. Jako główny element determinujący modernizację polskiej gospodarki, ekspert uznał konieczność obserwacji, analizy i przystosowania się do zmian na świecie, wśród których wymienił odejście od centrum unipolarnego na czele ze Stanami Zjednoczonymi, zrównanie się wielkości gospodarek Chin i USA oraz okres postkryzysowy, który charakteryzuje ekspansja chińska obejmująca handel w Azji, Afryce oraz Ameryce Łacińskiej. Ekspert podkreślił również, iż obecnie gospodarka polska znajduje się niestety na peryferiach gospodarczych Unii Europejskiej, czego dowodzi choćby masowa emigracja zarobkowa Polaków. Elementem, który można definiować dwojako dla przyszłości gospodarki jest natomiast przyspieszający proces starzenia się społeczeństwa.
dr Andrzej Bratkowski
Kolejny z prelegentów, dr Andrzej Bratkowski, odnosząc się do wypowiedzi swoich przedmówców podkreślił, iż gospodarka Polski w ciągu ostatnich ośmiu lat zanotowała wzrost aż o 23 proc. przy średniej europejskiej wynoszącej zaledwie 0,9 proc. wzrostu w skali roku. Zdementował tym samym tezę o dryfowaniu polskiej gospodarki. Odpowiedź na pytanie o model gospodarczy dla Polski jest zdaniem eksperta uzależniona od uwarunkowań zagranicznych, zwłaszcza w kontekście dalszego rozwoju Chin i przekształcania się tamtejszego modelu gospodarczego w gospodarkę rynkową. W przekonaniu dr. Bratkowskiego, problemem trudnym do przewidzenia jest w tym aspekcie przyszłość Państwa Środka. Czy podoła ono przemianom, tak gospodarczym, jak i społecznym i wciąż będzie „gonić” Zachód, czy też modernizacja zakończy się fiaskiem podobnym do sytuacji, w jakiej znalazł się Związek Radziecki u kresu swego istnienia? W dalszej części rozważań ekspert poruszył zagadnienie rewolucji energetycznej oraz lobby środowisk sektora energetycznego w latach 80. XX wieku, które udowadniało, że jeśli połowa inwestycji krajowych nie będzie ukierunkowana na energetykę, doprowadzi to do kryzysu. Reforma mająca miejsce kilka lat później udowodniła coś zgoła innego, bowiem została przeprowadzona bez wzrostu zużycia energii, głównie za sprawą większych jej oszczędności. Dr Bratkowski uważa, iż zagadnienia związane z nowymi źródła energii, m.in. fuzją jądrową czy wykorzystaniem wodoru, są przyszłością polskiego rozwoju gospodarczego. Ekspert podkreślił również, iż obecnie zauważalne tendencje świadczą o tym, iż faktem jest już przeobrażanie się przemysłu w kierunku niskiego poziomu zatrudnienia na wzór sektora rolniczego.
prof. Ryszard Bugaj
Ostatni z prelegentów, prof. Ryszard Bugaj w nawiązaniu do głosów pozostałych ekspertów stwierdził, że dominujący w ostatnich trzech dekadach paradygmat liberalny staje się przeszłością. Kluczowe pytanie zdaniem profesora brzmi, jakie podejście do gospodarki przyniesie przyszłość. W tej sferze prelegent wskazał trzy alternatywne scenariusze rozwoju sytuacji. Pierwszy to przebudowa gospodarki w kierunku narodowego kapitalizmu, który zdaje się prezentować obecna władza. Druga możliwość to odnowa tradycyjnej opcji socjaldemokratycznej, dominującej przez dziesięciolecia w Europie od czasu zakończenia II wojny światowej. Ostatni scenariusz to zdaniem profesora poszerzenie zakresu regulacji w gospodarce i tym samym zwiększenie interwencjonizmu państwa.
W kolejnej części spotkania prof. Klementewicz poprosił prelegentów o odpowiedź na pytanie o drogi do zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki. Dr Bratkowski zauważył, iż obecnie gospodarka Polski ewoluuje w kierunku gospodarki zaawansowanej i innowacyjnej. Podkreślił jednak zarazem, że na gruncie polskim niemożliwy do realizacji jest choćby model koreański, który często wskazuje się w podobnych dyskusjach. Budowa wielkich przedsiębiorstw czy konglomeratów takich jak południowokoreański czebol skutkowałby generowaniem ogromnych nakładów finansowych przy jednoczesnym braku konkurencyjności wobec światowych gigantów gospodarczych. Ekspert nawiązał w tym miejscu do przykładów polskich przedsiębiorstw i zakładów przemysłowych, które choć wcześniej były przedstawiane jako duma polskiej gospodarki, to po otwarciu na zachodnie rynki zaczęły upadać, głównie z powodu braku kapitału, know how i zbytniej energochłonności przemysłu. Zdaniem dr. Bratkowskiego obecna produkcja polska opiera się na przemyśle elektromaszynowym i choć polskie przedsiębiorstwa są zazwyczaj podwykonawcami lub też „montowniami” wielkich koncernów, to nie umniejsza to jednak faktu, iż liczy się końcowy efekt ekonomiczny, czyli wzrost stopy życiowej społeczeństwa.
W następnym wątku seminarium prof. Klementewicz poprosił swoich rozmówców o refleksje na temat możliwości przeobrażenia państwa w centrum strategicznego sterowania rozwojem gospodarczym. Sceptyczny wobec takiej koncepcji był dr Bratkowski, który stwierdził, iż kluczowym wyzwaniem dla rozwoju gospodarczego kraju jest jednak wykorzystanie wiedzy i kompetencji całego społeczeństwa. W przekonaniu prelegenta konieczne jest budowanie zaangażowania ludzi w sprawy gospodarcze, co jest utrudniane przez media, które publikując wiele nieistotnych wiadomości – zdaniem doktora – dezinformują społeczeństwo. Dr Bratkowski podkreślił ponadto, iż budowanie zaangażowania ludzi w sprawy gospodarcze i państwowe wymaga gigantycznej pracy – dużym problemem jest choćby wyjątkowo niska jak na standardy europejskie frekwencja wyborcza.
Zdaniem dr. Mecha głównym wyzwaniem dla rozwoju gospodarczego Polski są wciąż duże braki w infrastrukturze niezbędnej do rozwoju. Państwa zachodnie posiadające od lat taką infrastrukturę są atrakcyjną alternatywą dla młodych Polaków, którzy zdaniem eksperta wciąż będą emigrować w celach zarobkowych. By zahamować proces niekorzystnej migracji należałoby pozyskać kapitał organizacyjny i instytucjonalny, który miałby spore szanse w powstrzymaniu exodusu młodych.
Po zakończeniu pierwszej części seminarium, paneliści odpowiadali na pytania pozostałych uczestników seminarium. Pytano między innymi o przypływ uchodźców w kontekście sposobności pozyskania kapitału ludzkiego czy o wyzwania związane ze starzejącymi się społeczeństwami europejskimi, w tym społeczeństwem polskim. Wiele pytań dotyczyło także koncepcji działania instytucji odpowiedzialnych za zarządzanie gospodarką i analizowanie zagadnień związanych z rozwojem gospodarczym.
Spotkanie zakończył prof. Klementewicz, dziękując, zarówno prelegentom, jak i zgromadzonym uczestnikom za udział w spotkaniu.