Rozkład głosów nieważnych a uczciwość wyborów – analiza prof. Jacka Czaputowicza

Jeden z wątków dyskusji na temat wyborów do sejmików samorządowych dotyczy rozkładu głosów nieważnych w poszczególnych okręgach i regionach. Cześć obserwatorów twierdzi, że rozkład ten świadczy o tym, że ogłoszone wyniki są niezgodne z preferencjami wyborców wyrażonymi w głosowaniu. Inni utrzymują, że rozkład głosów nieważnych można wytłumaczyć społecznym, materialnym i demograficznym zróżnicowaniem społeczeństwa. Pogląd ten wyraził m.in. przedstawiciel firmy Ipsos, Andrzej Olszewski, który na łamach Gazety Wyborczej stwierdził: „głosy nieważne rozkładają się nieproporcjonalnie do elektoratu: – Najczęściej błędy popełniają osoby, które gorzej radzą sobie w życiu, starsze, słabo wykształcone” (24.11.2014). Twierdzenie, że trudności z wypełnieniem kart wyborczych mają przede wszystkim osoby starsze, ubogie, bezrobotne i słabo wykształcone jest także zgodne ze zdrowym rozsądkiem. Poddajmy go jednak weryfikacji empirycznej dokonanej za pomocą analizy porównawczej skrajnych przypadków. Za przypadki posłużą nam województwa, w których liczba głosów nieważnych była najwyższa i najniższa, a więc wielkopolskie i podlaskie.

Wielkopolska
Województwo wielkopolskie należy do najbardziej rozwiniętych w Polsce. Produkt Krajowy Brutto na mieszkańca wynosi 37,4 tys. zł, co stanowi 106,3% średniej krajowej. Liczba bezrobotnych kształtuje sie na poziomie 152,6 tys., co daje stopę bezrobocia 10,0%, przy średniej krajowej 13,9%. Poniżej granicy ubóstwa żyje 8,5% mieszkańców (średnia krajowa- 7,2%). Ludność w wieku produkcyjnym to 2 mln 267 tys. osób, z czego wykształcenie wyższe ma 16,3% mieszkańców, a najniższe – podstawowe i niepełne podstawowe – 18,7%. Odsetek osób starszych określony przez liczbę obywateli w wieku poprodukcyjnym (kobiety 60+, mężczyźni 65+) wynosi 16,7%.

Podlasie
Zgoła inaczej prezentuje się województwo podlaskie. Należy ono do najsłabiej rozwiniętych w Polsce, PKB per capita wynosi 26,0 tys. zł, co stanowi 73,7% średniej krajowej. Bezrobotnych jest 73,4 tys., co daje stopę bezrobocia 15,5%. Poniżej granicy ubóstwa żyje 10,7% mieszkańców. Ludność w wieku produkcyjnym to 1 mln 049 tys. osób, z czego wykształcenie wyższe ma 16%, a najniższe – podstawowe i niepełne podstawowe – 24,1% obywateli. Odsetek osób starszych (w wieku poprodukcyjnym) wynosi 18,3%.

Tabela. Porównanie województwa wielkopolskiego i podlaskiego

Źródło: zestawienie na podstawie danych GUS i komunikatu PKW.

Dyskusja
Przytoczone dane wskazują, że pod względem poziomu rozwoju gospodarczego, liczby bezrobotnych, ubóstwa, odsetka osób z wykształceniem najniższym – podstawowym i niepełnym podstawowym oraz wieku obywateli województwo wielkopolskie jest w lepszej sytuacji niż województwo podlaskie. Należałoby zatem oczekiwać, że mieszkańcy Wielkopolski będą potrafili lepiej wypełnić karty do głosowania, co znajdzie odzwierciedlenie w mniejszej liczbie głosów nieważnych. Jednak wyniki wyborów samorządowych pokazują coś innego.
W województwie wielkopolskim głosów nieważnych było najwięcej w Polsce – 22,77%, natomiast w województwie podlaskim najmniej – 14,57 %. Jak możemy to wyjaśnić? Występują dwie możliwości. Pierwsza to, że ogłoszone wyniki wyborów samorządowych w Polsce podważają ugruntowane w naukach społecznych przekonanie, że osoby zasobniejsze, posiadające pracę, lepiej wykształcone i nie w podeszłym wieku sprawniej wypełniają karty wyborcze od osób mniej zasobnych, bezrobotnych, niewykształconych i w podeszłym wieku. Możliwość druga to uznanie, że powyższe zależności jednak występują, co oznaczałoby, że liczba oddanych głosów nieważnych w Wielkopolsce nie mogła być tak znacząco wyższa od liczby oddanych głosów nieważnych na Podlasiu. W przypadku tym przyczyny rozkładu głosów nieważnych leżą w innych czynnikach niż charakterystyki społeczne elektoratu.

  25 listopada 2014 r.

Opracowanie:
prof. Jacek Czaputowicz – politolog, profesor na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego