3 października 2014 r., odbyło się seminarium pt. „Polska Polityka Energetyczna 2050”, które Ośrodek Analiz Politologicznych UW zorganizował wraz z Instytutem Nauk Politycznych UW w ramach programu „Bezpieczeństwo energetyczne i polityka klimatyczna”. Spotkanie odbyło się pod honorowym patronatem Ministra Gospodarki. W dyskusji moderowanej przez szefa projektu, dr. Krzysztofa Księżopolskiego uczestniczyli: dr Krzysztof Maryl (Radca Ministra w Ministerstwie Gospodarki), dr Kamila Pronińska (Instytut Stosunków Międzynarodowych UW), dr Jan Rączka (Senior Advisor Regulatory Assistance Project) oraz dr inż. Andrzej Sikora (Instytut Studiów Energetycznych). Przedmiotem dyskusji ekspertów były założenia opracowywanego przez Ministerstwo Gospodarki dokumentu pt. Polska polityka energetyczna 2050.
dr inż. Andrzej Sikora, dr Jan Rączka, dr Krzysztof Księżopolski, dr Kamila Pronińska, dr Krzysztof Maryl
Seminarium rozpoczął dr Olgierd Annusewicz, który przybliżył uczestnikom założenia programu OAP UW „Bezpieczeństwo energetyczne i polityka klimatyczna”. Następnie przekazał głos moderatorowi dyskusji, dr. Krzysztofowi Księżopolskiemu. Szef projektu przyznał, że choć 2050 rok dziś wydaje się bardzo odległą perspektywą, to jednak polityka energetyczna jest specyficznym obszarem, który wymaga długoterminowej strategii i działania. Jako przykład długoterminowego kształtowania polityki podał on Niemcy, w których od lat notuje wzrost gospodarczy i jednocześnie zmniejszenie zapotrzebowania na energię pierwotną. Podkreślił on również, że w przypadku „Polskiej polityki energetycznej” potrzebna jest konsekwencja w działaniu i stałość, a nie wyrzucanie do kosza kolejnych dokumentów przez nowych zwycięzców w wyborach. Z tego powodu takie dokumenty jak ten powinny być przedmiotem debaty publicznej i konsensusu politycznego. W ten sposób myślenia i działania wpisuje się projekt Bezpieczeństwo energetyczne i polityka klimatyczna.
Spośród zaproszonych gości, jako pierwszy głos zabrał dr Krzysztof Maryl. Radca Ministra w Ministerstwie Gospodarki swoje wystąpienie poświęcił przedstawieniu głównych założeń opracowywanego dokumentu, na którego kształt znacząco wpływają przepisy prawa energetycznego. Stwierdził, iż zakres problematyki bezpieczeństwa energetycznego wykracza poza kompetencje Ministerstwa Gospodarki, bowiem dotyka innych obszarów funkcjonowania państwa. Dlatego też konieczne jest wprowadzenie myślenia strategicznego i powiązania strategii energetycznej z innymi ważnymi dokumentami w Polsce oraz Unii Europejskiej.
dr Krzysztof Maryl, Radca ministra w Ministerstwie Gospodarki
Jako najważniejsze czynniki, które miały wpływ na kształt dokumentu, prelegent uznał dążenie do budowy wspólnego rynku energii w ramach III pakietu energetycznego, nowe cele polityki klimatycznej UE, przyjęcie przez Radę Ministrów polskiego programu energetyki jądrowej oraz wyzwania związane z sytuacją w branży górnictwa węgla kamiennego. Twórcom Polskiej Polityki Energetycznej 2050 przyświecała triada celów: bezpieczeństwo, konkurencyjność i efektywność energetyczna oraz ochrona środowiska. Obecnie na forum Unii Europejskiej prymat nadaje się zbiorom zagadnień związanych z ochroną środowiska, co jego zdaniem często owocuje zamykaniem oczu na zagadnienia bezpieczeństwa, szczególnie stabilności i bezpieczeństwa dostaw. Optowanie za skupieniem się w największym zakresie na konkurencyjności gospodarki może zaś jego zdaniem bezpośrednio uderzyć w zagadnienia związane z ochroną środowiska. Przyjęcie tych dwóch warrantów działania jest więc bardzo krótkowzroczne. Dlatego też, Ministerstwo Gospodarki chciało współzależnie realizować wszystkie cele, tak by żaden z nich nie był rozwijany kosztem innych. Na zakończenie, prelegent przedstawił założenia dotyczące bilansu energetycznego w przyszłości. Wiodący scenariusz, który został określony mianem „zrównoważonego” nadal zakłada dominującą, lecz stopniowo zmniejszającą się rolę węgla, utrzymanie udziału odnawialnych źródeł na dotychczasowym poziomie, wprowadzenie energii jądrowej zgodnie z założeniami programu rządowego oraz ekspansję gazu ziemnego.
Jako druga głos zabrała dr Kamila Pronińska z Instytutu Stosunków Międzynarodowych UW. Podkreśliła ona, że tak długa perspektywa, którą obejmuje dokument zobowiązuje do tratowania go jako budowy strategii i wizji rozwojowej. Od tego bowiem jak będzie wyglądała polska energetyka zależy również rozwój gospodarczy. Jej zdaniem główny nacisk podczas budowy strategii powinno się kłaść na aspekty związane z bezpieczeństwem energetycznym, przez które rozumie ona stałą dostępność energii z różnorodnych źródeł po rozsądnych dla obywateli cenach. Stałość pojmowana jest przez dr Pronińską jako niezależność od sytuacji międzynarodowej oraz dostępność zarówno energii pierwotnej jak i finalnej w różnorodnych formach niezbędnych społeczeństwu i gospodarce do codziennego funkcjonowania.
dr Kamila Pronińska, Instytut Stosunków Międzynarodowych UW
W opinii dr Kamili Pronińskiej, dostawy energii powinny być realizowane z poszanowaniem środowiska naturalnego. Podkreśliła, iż bezpieczeństwo jest niepodzielne, a poszczególne jego części składowe wzajemnie się przenikają. Dr Pronińska energetykę pojmowała jako jeden z najważniejszych elementów, który określa jako krwioobieg gospodarki, wpływający również między innymi na militarny aspekt bezpieczeństwa. Prelegentka podkreśliła, że w przypadku takich dokumentów jak „Polska polityka energetyczna 2050” konieczne jest również przeanalizowanie uwarunkowań i postawienie diagnozy środowiska bezpieczeństwa. Jej zdaniem konieczne jest zbadanie wymiaru wewnętrznego pojmowanego jako stan infrastruktury, możliwości gospodarczych i potencjału oraz zewnętrznego środowiska bezpieczeństwa. Reprezentantka ISM UW zgodziła się z autorami Polskiej Polityki Energetycznej 2050, którzy dużą wagę przywiązywali do kwestii stanu polskiej infrastruktury oraz konieczności jej rozbudowy. Jej zdaniem konieczne jest również przygotowanie takiego zestawu regulacji prawnych, który będzie przekładał się na wzrost inwestycji w energetykę oraz wzrost efektywności energetycznej.
Z kolei dr Jan Rączka, były prezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej a obecnie Senior Advisor w Regulatory Assistance Project swoją wypowiedź poświęcił analizie sektora elektroenergetycznego. Jego zdaniem obecnie Polska stoi przed wielką szansą zapewnienia bezpieczeństwa w sektorze elektroenergetyki. Zdaniem prelegenta zostało to podkreślone również w omawianym dokumencie, w którym wiele miejsca poświęcono kwestiom sterowania popytem oraz uwarunkowaniom regionalnym. Dr Jan Rączka zaakcentował, że obecnie w UE toczy się ożywiona dyskusja na temat adekwatności zasobów oraz poszukuje się odpowiedzi na pytanie, czy będą one w stanie pokryć zapotrzebowanie w szczycie energetycznym. Jednocześnie wskazuje się na konieczność odchodzenia od tradycyjnego rozumienia surowców energetycznych, a zatem przyglądania się nowym technologiom. W tym kontekście ekspert wskazał, iż w dokumencie Ministerstwa Gospodarki wiele miejsca poświęcono budowie inteligentnych sieci energetycznych.
dr Jan Rączka, Regulatory Assistance Project
Zdaniem dr. Jana Rączki powinno się kłaść szczególny nacisk na zaspokojenie potrzeb energetycznych w szczycie zapotrzebowania, który pojawia się w Polsce latem. Wtedy bowiem elektrociepłownie pracują z mniejszym obciążeniem, które docelowo ma dostarczać tylko ciepłą wodę do mieszkań. Wyzwaniem dla systemu energetycznego są letnie miesiące, a szczególnie wyjątkowo gorące dni, kiedy wykorzystywanych jest wiele urządzeń chłodzących. Zaproponował on rozwiązanie tego problemu. Jego zdaniem, skoro problemy pojawiają się w wyjątkowo słoneczne dni, to można wtedy wykorzystać panele fotowoltaiczne. Skrytykował on jednocześnie obecnie obwiązujące w Polsce zakontraktowanie „zimnej rezerwy”, która polega na utrzymywaniu w gotowości nieużywanych od jakiegoś czasu bloków energetycznych. Prelegent przyznał, że ma wątpliwości, czy te bloki będą w stanie się uruchomić w przypadku nagłego zapotrzebowania na energię. Jego zdaniem, pieniądze przeznaczane na utrzymywanie „zimnej rezerwy”, można przeznaczyć właśnie na budowę instalacji fotowoltaicznych. Ponadto, problem zapotrzebowania energetycznego można rozwiązać również poprzez koordynację wymiany energetycznej poprzez uwspólnotowienie rezerw energetycznych. Mogłaby ona pokryć zapotrzebowania poszczególnych państw w przypadku ich gwałtownego wzrostu w szczycie zapotrzebowania na energię. Choć prelegent bardzo pozytywnie ocenił omawiany na seminarium dokument, to jednak przyznał, że niepokoi go małe zainteresowanie najważniejszych graczy na rynku energetycznym, którzy jego zdaniem wykazują niewiele chęci do zmiany podejścia.
Pierwszą część seminarium zakończyła wypowiedź dr inż. Andrzeja Sikory, który podkreślił, że w przypadku energetyki bardzo duże znaczenie ma postęp technologiczny, a w szczególności jego niezwykle szybie tempo w ostatnich latach. Przytoczył on pogląd profesora Michio Kaku, który stwierdził że w obecnym stuleciu możemy dojść do przeprowadzania syntezy wodorowej, która będzie kolejną rewolucją. Zauważył on również potencjał, który drzemie w nowych źródłach energii. Zaprezentował swoją tezę na przykładzie hydratów metanu, w których znajduje się 90% zasobów węglowodorowych. Podkreślił zarazem, że wiodące koncerny wykorzystują obecnie ok 3-5% dostępnych na świecie węglowodorów, dlatego też w hydratach metanu wielu naukowców upatruje wielką szansę na rozwój energetyki.
dr inż. Andrzej Sikora, Prezes zarządu Instytutu Studiów Energetycznych
Problemem jest jednak opracowanie skutecznej technologii, choć jak podkreślił prelegent, Japończycy w maju ubiegłego roku ogłosili, że w przeciągu kilku lat będą wydobywać w znacznych ilościach gaz pochodzący właśnie z hydratów metanu, znajdujących się w ich szelfie kontynentalnym. Zaznaczył on, że w Europie największe złoża hydratów metanu znajdują się właśnie na Krymie – w czym ekspert upatrywał również jednej z przyczyn obecnego kryzysu na Ukrainie. W zakończeniu swojej wypowiedzi, stwierdził, że w Polsce poważnym problemem jest stworzenie modelu dla obliczania założeń polityki energetycznej. Prelegent nie dostrzegał ponadto osób odpowiedzialnych za fizyczne wdrażanie poszczególnych elementów polityki energetycznej. Konkludując dr Andrzej Sikora podkreślił, że od kształtu systemu energetycznego zależy również struktura gospodarcza. Aby kształtować politykę energetyczną należy najpierw odpowiedzieć na pytania dotyczące postulowanego kształtu gospodarki, a dopiero potem rozważać nad polityką energetyczną.
dr Krzysztof Księżopolski, Szef programu OAP UW „Bezpieczeństwo Energetyczne i Polityka Klimatyczna”
Wypowiedzi prelegentów podsumował dr Krzysztof Księżopolski, który zaakcentował potrzebę holistycznego pojmowania bezpieczeństwa, omówioną przez dr Kamilę Pronińską. Jego zdaniem „Polska polityka energetyczna 2050” nie do końca spełnia ten wymóg, bowiem nie zawiera omówienia bezpośrednich i pośrednich skutków zmian klimatu na bezpieczeństwo oraz nie odwołuje się do dokumentów obowiązujących w Polsce takich jak Strategia Bezpieczeństwa Narodowego. Podkreślił, iż dyskutując o dokumencie Ministerstwa Gospodarki należy stawiać pytanie o właściwą dystrybucję środków przeznaczanych na inwestycje w energetyce oraz problemy związane ze stworzeniem właściwych regulacji związanych z odnawialnymi źródłami energii. Szef programu zgodził się również z postulatami dr inż. Andrzeja Sikory, zwracając uwagę, że modelowanie umożliwia lepsze zrozumienie mechanizmów planowanych polityk. Ponadto zwrócił uwagę, że odpowiedzialność polityczna za kształt energetyki jest niewystarczająca, ponieważ skala wyzwań, przed którymi stoimy, jest fundamentalna z punktu widzenia przetrwania Polski i poziomu życia obywateli. Następnie prelegent oddał głos zgromadzonym w sali gościom, którzy poruszali różnorodne kwestie. Z sali padały pytania o możliwości zapewnienia bezpieczeństwa dostaw i ich uzależnienia od Rosji, budowy elektrowni jądrowej w Polsce, czy też regulacji dotyczącej niskoemisyjnych budynków.
Jako pierwszy do pytań odniósł się dr Krzysztof Maryl, który podkreślił że kształt dokumentu podejmującego tematykę polityki energetycznej w dużej mierze wynika z przepisów zawartych w prawie energetycznym i dlatego też dokument ten znacznie różni się od wieloma aspektami od dokumentów strategicznych. Ponadto poruszył podejmowany kilkukrotnie podczas seminarium wątek ewaluacji wprowadzania polityki stwierdzając, że resort pracuje nad stworzeniem konkretnych i jak najbardziej miarodajnych wskaźników realizacji poszczególnych celów. Reprezentant Ministerstwa Gospodarki poruszył również temat budowy elektrowni jądrowych, przytaczając przyjęty na początku roku plan budowy elektrowni jądrowych.
Z kolei dr Kamila Pronińska odniosła się do problemu odnawialnych źródeł energii i ich miejsca w polityce bezpieczeństwa energetycznego Polski. Brak dostrzegania związku pomiędzy tymi dwoma elementami uznała zaś za istotną wadę dokumentu. Ponadto wskazała na brak wsparcia energetyki prosumenckiej. W odniesieniu do pytania o kierunki badań związanych z energetyką dr Pronińska wskazała na trzy najważniejsze światowe trendy wybierane przez najważniejsze światowe potęgi: rozwój technologii związanych z LNG, poszukiwanie niekonwencjonalnych źródeł energii oraz OZE.
Dr inż. Andrzej Sikora podkreślił, że w momencie wstrzymania dostaw gazu do Polski na początku nie uderzy ona w obywateli, ale w przemysł. Wspomniał również o ostatnich krokach administracji amerykańskiej, która w ostatnim czasie poczyniła wiele działań ku budowie niezależności energetycznej tego kraju.
Jako ostatni zabrał głos dr Jan Rączka, który swą wypowiedź poświęcił kwestiom finansowania budownictwa zeroenergetycznego. Jego zdaniem, obecny system dotacji, choć nieco skomplikowany, wzbudził zainteresowanie deweloperów. Zaowocowało to certyfikowaniem już 10 deweloperów, a jego zdaniem nie będzie to koniec zainteresowania. Problemem jego zdaniem są stare budynki, które mają zły standard energetyczny oraz są niefortunnie zaopatrywane w energię cieplną. To zjawisko jest szczególnie widoczne w przypadku Krakowa.
Seminarium zakończył dr Krzysztof Ksieżopolski, który podziękował gościom za liczne przybycie oraz udział w dyskusji i zaprosił na kolejne seminaria organizowane przez Ośrodek Analiz Politologicznych oraz Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego.