28 lutego 2013 r. odbyła się konferencja naukowa pt. „Odnawialne źródła energii w Polsce. Bezpieczeństwo – Ekonomia – Technologia – Społeczeństwo”, zorganizowana przez Ośrodek Analiz Politologicznych UW oraz Instytut Nauk Politycznych UW.
Otwarcia konferencji dokonał prof. Konstanty A. Wojtaszczyk – dyrektor Instytutu Europeistyki UW oraz Przewodniczący Rady Programowej OAP UW, witając wszystkich uczestników konferencji i prelegentów. W szczególności prof. Wojtaszczyk podziękował pomysłodawcy – dr. Krzysztofowi Księżopolskiemu oraz organizatorom z Ośrodka i Instytutu.
Koncepcję samej konferencji zarysował jej autor – miała ona polegać na interdyscyplinarnej analizie zagadnienia OZE w Polsce z perspektywy bezpieczeństwa, ekonomii, technologii i społeczeństwa. Dr Księżopolski podkreślił szerokie zainteresowanie tematem naukowego wydarzenia – łącznie w konferencji wzięło udział ok. 120 uczestników, co jego zdaniem niewątpliwie świadczy o uznaniu potencjału nauk humanistycznych w dyskusji i proponowaniu rozwiązywania zasadniczych problemów Polski i świata, jakimi są zagadnienia energetyczne.
Pierwsze wystąpienie konferencji na temat polityki rządu wobec OZE należało do dr. Stanisława Gawłowskiego, sekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska. Minister podkreślił między innymi w swoim wystąpieniu, że Polska od kilku lat ma własny system wspierania OZE – tzw. Zielone Certyfikaty. Ponadto obowiązki w sprawie promowania stosowania energii pochodzącej z OZE nakłada na Polskę dyrektywa Unii Europejskiej 2009/28/WE (w jej myśl do 2020 r. OZE mają stanowić 15% w bilansie energetycznym Polski). Dr Gawłowski wspomniał także, że obecnie w Ministerstwie Gospodarki trwają prace nad tzw. „trój pakiem energetycznym” – czyli trzema ustawami związanymi z energetyką. Jedna z nich będzie poświęcona właśnie odnawialnym źródłom energii – zdaniem ministra budzi ona szczególne emocje wśród ewentualnych adresatów nowych regulacji. W związku z tym trudno było mu przewidywać, jakie ostateczne założenia ustawy przyjmie Ustawodawca. Minister Gawłowski zdeklarował się jako zwolennik mikroenergetyki, która pozwoli czerpać profity z zastosowania rozwiązań fotowoltaicznych szerokiemu segmentowi odbiorców indywidualnych. Zdaniem urzędnika to także gigantyczna szansa dla polskiej gospodarki – wg jego szacunków każda złotówka zainwestowana w te rozwiązania daje siedmiokrotną wartość dodatkowych inwestycji towarzyszących. W podsumowaniu swojego wystąpienia minister Gawłowski wyraził nadzieję, że w przyjętej ustawie znajdzie się zapisany w projekcie program wsparcia dla mikroenergetyki oraz energetyki wiatrowej a także wyraził nadzieję rozwoju biogazowni zgodnie z przyjętymi założeniami.
Prof. Tomasz Grosse z Instytutu Europeistyki UW jako moderator pierwszego z paneli konferencji pt. „Wpływ energii odnawialnej na bezpieczeństwo Polski”, zwrócił uwagę na strategiczną perspektywę energetyki odnawialnej, postrzeganej w ujęciu geopolitycznym. Zdaniem eksperta, o zabezpieczeniu potrzeb gospodarki możemy mówić w znaczeniu strategicznym i ekonomicznym. Profesor podkreślił znaczenie współpracy regionalnej, ponieważ wszystkie odniesienia składają się na interesy wspólnot. Nadrzędne wartości ekologiczne wchodzą w relacje z geopolityką i powinny być zabezpieczone przez państwa.
Dr Krzysztof M. Księżopolski opisał bezpieczeństwo ekonomiczne w jego czterech wymiarach – finansowym, żywnościowym wodnym i surowcowo-energetycznym. Ekspert zauważył, że uwarunkowania wewnętrzne i międzynarodowe pokazują dużą niestabilność tradycyjnych nośników energii. Ponadto, prognozowany wzrost gospodarczy w Polsce ma skutkować dodatkowym zapotrzebowaniem na energię. Jak stwierdził dr Księżopolski, mamy możliwość wyboru dowolnej strategii wykorzystania OZE a inwestycje są konieczne ponieważ Polska znalazła się niejako na rozstaju dróg. Na świecie dostrzegalny jest dynamiczny rozwój OZE – najlepszym przykładem są tutaj Niemcy. Kryzys ekonomiczny w Europie i rozwój gospodarek BRICS skutkuje spadkiem roli Europy. Aby ta niekorzystna tendencja się odwróciła, Europa powinna zwiększyć swoją konkurencyjność. Dzięki środkom pozyskanym z Unii Europejskiej Polska może w przekonaniu eksperta podjąć śmiałe programy poprawiające konkurencyjność naszej gospodarki – jednym z nich jest właśnie rozwój energetyki odnawialnej. Kolejne 2 lata będą w opinii prelegenta kluczowym okresem dla zapewnienia dalszego rozwoju gospodarczego Polski. Co istotne, można obecnie zauważyć zwiększającą się rolę państw w gospodarce. Obserwuje się ponadto odejście od idei solidarności europejskiej na rzecz ochrony interesów poszczególnych państw ( by wymienić tylko sprawę Gazociągu Północnego). W przypadku odnawialnych źródeł energii dr Księżopolski podkreśla brak właściwego wykorzystania potencjału technologicznego. Tymczasem OZE mogą w sposób istotny wpłynąć na bezpieczeństwo ekonomiczne choćby poprzez wzrost konkurencyjności na rynku i możliwości energetycznego uniezależnienia się od Rosji.
Dr Księżopolski definiując OZE użył w swoim wystąpieniu metafory lokaty bankowej na przyszłość – jego zdaniem odnawialna energia gwarantuje nowe miejsca pracy, dużą zwrotność inwestycji a także szybkie pomnażanie oszczędności. Istotnym postulatem eksperta było nadanie debaty o OZE szerszego wymiaru – to istotne dla bezpieczeństwa Polski zagadnienie nie dotyczy bowiem jedynie wąskich grup interesów lecz całego społeczeństwa. Stąd bardzo ważne jest osiągnięcie politycznego konsensusu w tej sprawie między głównymi podmiotami politycznymi w kraju – rangę tej decyzji ekspert przyrównuje do tych związanych z wejściem Polski do NATO czy Unii Europejskiej.
Dr Kamila Pronińska w swoim wystąpieniu na temat bezpieczeństwa energetycznego Polski oceniła, że problemem jest m. in. niski poziom dyskursu publicznego na temat wykorzystania OZE. Polski bilans energetyczny jest oparty na dominacji węgla i niskim wskaźniku wykorzystania OZE – Polska nie podąża zatem za najnowszymi trendami wykorzystania energii a opiera się, wzorem rozwiązań z PRL, na konwencjonalnych źródłach energii. W ocenie prelegentki najbardziej rażący jest jednak brak strategicznej koncepcji państwa w tym zakresie. Istotnym problemem z perspektywy bezpieczeństwa energetycznego Polski jest także przestarzała infrastruktura. Podobnie jak przedmówca – dr Pronińska zwróciła uwagę na znaczenie dodatkowych źródeł energii dla szybkiego wzrostu polskiego PKB. Ekspert nawiązała także do wymiaru geostrategicznego, w którym należy uwzględnić zróżnicowanie OZE w bilansie energetycznym. Poziom wpływu OZE na bezpieczeństwo Polski będzie zatem w bardzo istotny sposób uzależniony od polskich regulacji dot. ich wykorzystywania, których do tej pory nie ma. Rozwój OZE w Polsce zależy także od trendów światowych i cen energii z konwencjonalnych źródeł. W podsumowaniu swojego wystąpienia ekspert zwróciła uwagę na konieczność dywersyfikacji bilansu energetycznego Polski oraz wprowadzenie większej elastyczności całego systemu energetycznego. Zdaniem dr Pronińskiej – OZE pozwalają zmniejszyć uzależnienie importowe a także nie wymagają tak wielkich kosztów, cechując się przy tym pewnością dostaw.
Kolejne wystąpienie pt. „Rola energetyki odnawialnej w bezpieczeństwie energetycznym Niemiec” wygłosiła Alina Sulowska ze Szkoły Głównej Handlowej. Prelegentka przybliżyła specyfikę Niemiec, w których podobnie jak w Polsce, można zaobserwować istotne uzależnienie rozwoju OZE od decyzji stricte politycznych, z drugiej strony jednak – także wysoki poziom zatrudnienia w sektorze odnawialnych źródeł energii. Zdaniem prelegentki Niemcy posiadają konsekwentnie realizowaną strategię rozwoju OZE, kontynuowaną mimo podziałów politycznych. Dzięki temu posiadają gwarancję bezpieczeństwa zaopatrzenia w energię, akceptację społeczną dla OZE a także stabilne ceny energii. Alina Sulowska podkreśliła również znaczenie kształtowania właściwych, proekologicznych postaw społeczeństwa niemieckiego – istotnie wpływa to na wzrost efektywności energetycznej oraz redukcję zużycia energii. To wszystko elementy właściwego, kompleksowego podejścia Niemiec do kwestii OZE.
Wystąpienie otwierające drugi panel pt. „Ekonomiczne i technologiczne aspekty rozwoju energetyki odnawialnej” należało do dr. Stanisława Pietruszko z Politechniki Warszawskiej, reprezentującego także Polskie Towarzystwo Fotowoltaiki. Ekspert za mit uznał przekonanie o wysokich kosztach energetyki odnawialnej. W jego przekonaniu należy zwiększyć wysiłki nad badaniami barier ograniczających fotowoltaikę, ponieważ jest to najmniej znana dziedzina odnawialnych źródeł energii. Fotowoltaika charakteryzuje się innowacyjną technologią a przy tym jest to niewyczerpalne źródło energii, łatwe do budowy oraz charakteryzujące się długą żywotnością systemów. Dr Pietruszko zwrócił ponadto uwagę, że Polska powinna prowadzić własne badania i stawiać na rozwój energii słonecznej, również poprzez fakt niskiej emisji CO2. Zdaniem eksperta, na świecie obserwuje się obecnie wysokie przyrosty produkcji modułów PV – wiele państw postawiło na fotowoltaikę i dziś czerpie z tego profity. Największymi producentami są dziś Chiny i Taiwan – z prawie 70% produkcji światowej. Dr Pietruszko podkreślił, że optymistyczne są prognozy na rozwoju tego segmentu OZE – ceny systemów fotowoltaicznych spadają a energia z nich uzyskiwana jest średnio 30% tańsza niż konwencjonalna. Podobnie jak przedmówczyni – dr Pietruszko nadał bardzo istotne znaczenie odpowiedniej polityce rządu, opierając się na przykładzie Niemiec. U zachodniego sąsiada Polski sektor ten dostarczył ok. 130 tys. miejsc pracy, stał się pozytywnym impulsem
dla gospodarki a także przyczynia się do wzrostu eksportu i dodatkowych korzyści podatkowych. Dr Pietruszko rekomenduje w Polsce instalację niewielkich systemów fotowoltaicznych. Ekspert stwierdził, że w większości państw Europy mechanizmy wsparcia opierają się na mechanizmie feed in tariff, polskie zielone certyfikaty są natomiast systemem wadliwym i niewydolnym. W przekonaniu dr Pietruszko nie należy dopuścić do gwałtownego rozwoju dużych systemów. W podsumowaniu swojego wystąpienia przedstawiciel Polskiego Towarzystwa Fotowoltaiki stwierdził, że proces inwestycji w fotowoltaikę w Polsce jest bardzo skomplikowany, co powoduje jego nieopłacalność. Konieczne jest zatem uwzględnienie fotowoltaiki w strategii energetycznej Polski oraz uchwalenie właściwej ustawy i wprowadzenie mechanizmu feed in tariff.
Kolejny referat pt. „Wiatr jako źródło energii w Polsce” wygłosił Arkadiusz Sekściński, wiceprezes Polskiego Stowarzyszenia Energii Wiatrowej. Prelegent przypomniał, że to Europa była prekursorem energii wiatrowej, dopiero później inwestycje w tym sektorze podjęły USA i Chiny. Dziś światowym liderem są Niemcy, z ponad 30 tys. megawatów rocznie. Arkadiusz Sekściński podkreślił, że ambitne założenia rządu w zakresie rozwoju energii wiatrowej są niestety nierealne – w Polsce jest bowiem zbyt dużo barier uniemożliwiających rozwój sektora. Zdaniem prelegenta, w dalszej perspektywie energia wiatrowa przynosi istotne korzyści ekologiczne. Szczególnie istotna stanie się w etapie zużycia źródeł energii konwencjonalnej i wzrostu jej cen. Arkadiusz Sekściński powtórzył także argumenty swoich przedmówców – wykorzystanie energii wiatrowej gwarantuje nowe miejsca pracy oraz transformację gospodarki w kierunku niskoemisyjnym. Prelegent podkreślił także możliwości wykorzystania polskich stoczni do produkcji turbin i masztów, co pozwoli zmniejszyć koszty inwestycji o ok. 15%. Istotne korzyści z wykorzystania energii wiatrowej uzyskać mogą także jednostki samorządu terytorialnego czy właściciele dzierżawionych gruntów. Niewątpliwie istotna jest tutaj modernizacja infrastruktury energetycznej. W podsumowaniu swojego wystąpienia Arkadiusz Sekściński podkreślił, że bezpieczeństwo dostaw energii wzrasta, gdy lokalny wytwórca znajduje się blisko odbiorcy.
Ostatnie wystąpienie drugiego panelu należało do Jakuba Puchowskiego z Towarzystwa Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych. W jego przekonaniu Polska posiada duży potencjał hydrologiczny. Energetyka wodna była zaś pierwszym źródłem energii odnawialnej w Polsce. Podstawą tego systemu energetycznego jest jego stabilność i zdolność do akumulacji energii. Kluczowe znaczenie ma również rozproszenie oraz redukcja emisji CO2. Zdaniem eksperta należy wykorzystać dzisiejsze trendy na wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Polska posiada właściwy potencjał techniczny i finansowy ale nie potrafi go wykorzystać. Ekspert oszacował, że obecnie wykorzystuje się potencjał energetyki wodnej zaledwie na poziomie 17%. Stąd konieczne wydaje się zaadaptowanie tego segmentu OZE do nowych warunków i wykorzystanie istniejącego potencjału. Przeszkodą w tym zakresie mogą być zdaniem J. Puchowskiego brak stabilności cen energii – stąd konieczne jest wprowadzenie właściwych regulacji w tym zakresie.
Trzeci panel konferencji został poświęcony społecznym aspektom rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. Rozpoczęła go Beata Maciejewska z Zielonego Instytutu wystąpieniem pt. „Demokracja energetyczna – transformacja społeczna i kulturowa związana z rozwojem energetyki odnawialnej”. Zdaniem prelegentki, obecna dynamiczna rzeczywistość wymusza promowanie ekologicznej polityki w transporcie i energetyce. Podstawą rozwoju powinna być zielona, rozproszona energetyka, co zdaniem prelegentki niesie za sobą pozytywne skutki społeczne i gospodarcze. W przekonaniu panelistki transformacja technologiczna jest niezwykle istotnym wyzwaniem. Stąd powinniśmy wzorować się na Niemczech, jednocześnie ograniczając wpływy dużych podmiotów biznesowych. Jak stwierdziła prelegentka – choć technologia umożliwia właściwy rozwój to nadal wstrzymuje nas polityka. W przekonaniu przedstawicielki Zielonego Instytutu, energia atomowa jest rozwiązaniem nienowoczesnym, które dodatkowo grozi zmonopolizowaniem rynku energetycznego i wstrzymaniem rozwoju odnawialnych źródeł energii. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii nakłada zdaniem B. Maciejewskiej większość odpowiedzialność społeczeństwa za energię. Prelegentka podnosi postulat wprowadzenia demokracji energetycznej – opartego na zasadach wyrównywania systemu, gdzie aktywną rolę i kontrolę sprawuje społeczeństwo. Jako przykład takich rozwiązań prelegenta wskazała działania Solar Sisters w Ugandzie, gdzie dzięki wsparciu organizacji pozarządowych kobiety uczestniczą w szkoleniach z obsługi paneli słonecznych i tym samym dostarczają prąd do biednych regionów.
Kolejnym prelegentem był Dariusz Szwed z partii Zieloni 2004. Referent negatywnie ocenił politykę energetyczną Polski, nazywając przy tym szanse wydobycia gazu łupkowego „bańką spekulacyjną”. Zieloni 2004 postulują ponadto stopniowe odchodzenie od energetyki węglowej na rzecz energetyki rozproszonej. Zdaniem D. Szweda brak doświadczenia i krajowych technologii powoduje niezasadność budowania w Polsce elektrowni jądrowej, mimo nieustannej „indoktrynacji politycznej” na rzecz przyjęcia tego rozwiązania. Przedstawiciel Zielonych 2004 wskazywał na korzystny wpływ OZE – oszczędność energii, jej służebność wobec społeczeństwa a także lokalne miejsca pracy. W przekonaniu prelegenta rozwój tej dziedziny nadal jest jednak blokowany przez największe firmy, biurokrację urzędniczą i bariery nakładane przez polityków.
Ostatnie wystąpienie trzeciego panelu należało do M. Dumy, prezesa Homo Homini, który przedstawił wyniki badań dotyczących percepcji energetyki odnawialnej w Polsce. Badania wykonano na potrzeby konferencji w lutym b.r. na reprezentatywnej próbie Polaków w wieku 18+. Punktem wyjścia badań było postrzeganie odnawialnych źródeł energii przez Europejczyków. Wśród preferowanych przez Polaków źródeł energii najwyższe miejsce zanotowała energia wiatrowa (32% wskazań) i słoneczna (29%), nieco niżej znalazła się natomiast energia atomowa (18%). Co ciekawe – na najniższym mediach znalazły się pozostałe konwencjonalne źródła energii czyli gaz (5%) i węgiel (2%). Za priorytety polityki energetycznej Polski badani uznali: stabilność cen (31%), bezpieczeństwo dostaw (28%), wykorzystanie energii odnawialnej (17%) i efektywność energetyczną (9%).
Prezes Homo Homini w podsumowaniu swojego wystąpienia zauważył, że wynik badań wskazują, iż to ekonomia a nie ekologia ma decydujące znaczenie w kształtowaniu postaw Polaków dotyczących energii – odnawialne źródła energii są postrzegane jako tańsze. Z tego właśnie powodu Polacy zgadzają się na inwestycje państwowe w OZE, zdecydowanie dobrze i raczej dobrze oceniając ponadto dotychczasowe działania rządu w tym zakresie (odpowiednio 34% i 45%) . Po zakończeniu paneli odbyła się dyskusja prelegentów z osobami przybyłymi na konferencję.
W imieniu organizatorów konferencję zakończył dr Krzysztof M. Księżopolski, dziękując prelegentom i uczestnikom za udział. Wyraził przy tym nadzieję, że sukces przedsięwzięcia pozwoli na organizację kolejnych spotkań Ośrodka Analiz Politologicznych UW, poświęconych zagadnieniom bezpieczeństwa ekologicznego Polski.